Stel,
er bestaat een gemiddelde Zwarte Piet en je maakt een foto van die gemiddelde Zwarte Piet van
pakweg twintig jaar geleden, van tien jaar geleden, vijf jaar geleden, één jaar
geleden en van nu. Dan zul je zien dat de gemiddelde Zwarte Piet verkleurt of dat zijn zwarte kleur vervaagt. De oorzaak is ook duidelijk: er kwamen en er zijn mensen die graag
van Zwarte Piet af willen, of die Zwarte Piet willen veranderen. Hier tegenover staan
mensen die Zwarte Piet helemaal niet willen veranderen, of die dat niet nodig
vinden. Het is deze omstandigheid, met twee tegengestelde krachten, een
krachtenveld die er voorheen niet was, of die zich voorheen niet manifesteerde,
die dicteert dat de gemiddelde Zwarte Piet anno 2017 niet meer zwart kan zijn. Aan deze -
neutrale - analyse kunnen Arjen Lubach (1) en ook GeenStijl (2), met hun goedbedoelde
adviezen over Zwarte Piet, wat mij betreft nog een puntje zuigen. Want zodra
de tijden oftewel het krachtenveld weer veranderen, lopen zij, net als alle
anti-Pieten en pro-Pieten, achter de feiten aan.
Dus, opgelost? Nee, nog niet, want de anti-Pieten en de pro-Pieten nemen hier geen genoegen mee. Ze zullen ook zeggen dat ik met alle winden meewaai, of dat ik geen stelling neem. Vooruit dan maar. Ik werk mij een weg door de veelgebruikte "argumenten", om dan uiteindelijk stelling te nemen, en zelfs praktische adviezen te geven.
"Zwarte Piet is racisme"
Dus, opgelost? Nee, nog niet, want de anti-Pieten en de pro-Pieten nemen hier geen genoegen mee. Ze zullen ook zeggen dat ik met alle winden meewaai, of dat ik geen stelling neem. Vooruit dan maar. Ik werk mij een weg door de veelgebruikte "argumenten", om dan uiteindelijk stelling te nemen, en zelfs praktische adviezen te geven.
"Zwarte Piet is racisme"
Enerzijds:
de gelijkenis van Zwarte Piet met een racistisch stereotype (met zwarte huid, krullend haar, gouden oorbellen en grote, rode lippen) is onmiskenbaar, en roept
herinneringen op aan een donker verleden. Dus is het logisch dat mensen hier
aanstoot van nemen of zelfs gekwetst kunnen zijn en dat er ophef ontstaat (3).
Anderzijds: Zwarte Piet gelijkstellen aan racisme is een uitvergroting, een overdrijving, een karikatuur op zichzelf en de onterechte verdachtmaking, beschuldiging of veroordeling van miljoenen mensen wier enige 'misdaad' de viering van Sinterklaas is, zonder enig racistisch motief of enige racistische associatie daarbij, en voor wie Zwarte Piet juist symbool staat voor een onschuldig feest, of zelfs een onschuldige jeugd.
Synthese: het argument "Zwarte Piet is racisme" valt uiteen in de waarneming, of de indrukken van buitenaf, en de projectie van binnenuit, oftewel de eigen ervaring, gedachten en (voor)oordelen. Het argument zegt minstens evenveel over de degene die het argument uitspreekt en/of degene die het argument tegenspreekt, als over Zwarte Piet.
"Zwarte Piet is een reflectie/symbool van institutioneel (diepliggend) racisme" (4)
Anderzijds: Zwarte Piet gelijkstellen aan racisme is een uitvergroting, een overdrijving, een karikatuur op zichzelf en de onterechte verdachtmaking, beschuldiging of veroordeling van miljoenen mensen wier enige 'misdaad' de viering van Sinterklaas is, zonder enig racistisch motief of enige racistische associatie daarbij, en voor wie Zwarte Piet juist symbool staat voor een onschuldig feest, of zelfs een onschuldige jeugd.
Synthese: het argument "Zwarte Piet is racisme" valt uiteen in de waarneming, of de indrukken van buitenaf, en de projectie van binnenuit, oftewel de eigen ervaring, gedachten en (voor)oordelen. Het argument zegt minstens evenveel over de degene die het argument uitspreekt en/of degene die het argument tegenspreekt, als over Zwarte Piet.
"Zwarte Piet is een reflectie/symbool van institutioneel (diepliggend) racisme" (4)
Institutioneel
racisme betekent: "we zijn er ons niet van bewust dat we racistisch
handelen en proberen het zelfs zoveel mogelijk uit te sluiten, maar toch sluipt
het binnen in ons denken en handelen. (...) De Franse filosoof Michel Foucault
benoemt en verklaart dit fenomeen met de term ‘discours’ (PvW: de taal,
specifiek de spreektaal en nog specifieker de structuren in de spreektaal,
inclusief de impliciete (voor)oordelen die daarin schuilen). (...) Het discours
creëert kennis en kan een ‘waarheidsregime’ produceren. De subjecten van het
discours worden hier aan onderworpen, waardoor de producenten van het discours
macht verwerven over deze subjecten. (...) Racisme bestaat dus niet enkel op
individueel en subjectief niveau, maar kan door velen worden gedeeld als een
waardesysteem in de samenleving. (...) Institutioneel racisme sluipt overal in
onze samenleving en in ons denken. Wanneer we jongeren, vaak allochtone
jongeren, als probleemjongeren benaderen terwijl ze dit in spe niet zijn,
klopt er iets niet. Het gaat om constructies van de dominante elite, van
diegenen die de macht in handen hebben, vaak in samenspel met de media" (5).
Er wordt hierbij ook gesproken over "global white supremacy" (6).
Enerzijds geldt: witte, autochtone, Nederlandse mensen, en dan vooral die in de sociaaleconomische midden- en bovenklasse, delen in Nederland de lakens uit en maken een bovengemiddeld grote kans op een gezond, welvarend en comfortabel leven. Het maakt gewoon uit waar je ter wereld komt en wie je ouders zijn (7). Voorts leid ik uit de autochtone discours geen positief beeld van de allochtone dan wel zwarte of donkere medemensen af (8) en is er ook sprake van reële discriminatie, zo heeft Mark meer kans op een baan dan Mohammed (9). Er is dus sprake van ongelijkheid en discriminatie en racisme speelt daarin een rol. En Zwarte Piet kan worden gezien als een uiting (en symbool) van institutioneel racisme, maar nog niet eens zozeer omdat Zwarte Piet een racistisch stereotype zou zijn, maar vooral vanwege het feit dat veel witte mensen de discussie afdoen met "doe normaal" (10) of "prietpraat" (11) en dus denken te kunnen bepalen wat wel en wat niet belangrijk is, of denken dat ze afwijkende meningen kunnen onderdrukken.
Anderzijds geldt: uit de autochtone discours kan men ook een minachting en discriminatie van vrouwen, ouderen, werklozen, daklozen, verslaafden, de jeugd, laagopgeleiden, gelovigen, Limburgers, homo's, zwaarlijvigen, korte mensen, zieken, manken, blinden, doven en geestelijk gehandicapten afleiden, en dan ben ik helaas nog lang niet volledig. Sterker, uit elk discours kan men minachting en discriminatie van één of andere groep afleiden. Die andere vormen van discriminatie zijn ook reëel: zo krijgen lange mensen meer betaald dan korte mensen (12), krijgen mannen meer betaald dan vrouwen (13) en komen oudere werknemers moeilijk aan een nieuwe baan. De discussie over (institutioneel) racisme is daarmee de verenging of versmalling van de discussie over (allerlei vormen van) discriminatie, en het (natuurlijke?) hokjesdenken. Aan ongelijkheid liggen verder nog andere factoren dan (discriminatie op basis van) groepskenmerken ten grondslag (14), waaronder iemands fysieke voorkomen, intelligentie, taalvaardigheid, gedrag, houding, doorzettingsvermogen, kapitaal en contacten. Verder, als een discours woorden zoals "de dominante elite" en "white supremacy" bevat, meet men zich een slachtofferrol aan en hanteert men bovendien hetzelfde soort discours als dat van andere 'wereldverbeteraars', complotdenkers en machtswellustelingen, en werpt men juist de verdenking op zichzelf (15). Ik moet nu wel uitkijken dat ik het probleem niet teveel verklein, maar ook moest ik afrekenen met een te grove abstractie van een meervoudig probleem.
Synthese: nadat Zwarte Piet is uitgebannen, zullen de kaarten wat betreft racisme, discriminatie en ongelijkheid niet wezenlijk anders geschud zijn. Zwarte Piet is een politiek symbool geworden, de speelbal in een machtsstrijd.
"De reacties op de discussie zijn een reflectie van institutioneel racisme"
Enerzijds: de discussie over Zwarte Piet maakt heftige reacties bij mensen los, dat gaat zover als keiharde bedreigingen en racistische beledigingen. Mensen die beledigen en bedreigen zijn mijns inziens bij voorbaat uitgeluld. Voorts kunnen hun uitingen inderdaad worden gezien als uitingen van (latent) racisme.
Anderzijds: door Zwarte Piet gelijk te stellen aan racisme, is de discussie direct op scherp gezet. Het is voor velen een ijskoude douche, de veroordeling van henzelf en hun naasten, in veel gevallen of grotendeels onterecht (zie het eerste argument). Het anti-Piet kamp kan dus ook worden verweten dat ze oogkleppen op hebben, precies zoals ze andere mensen en vooral de pro-Pieten verwijten. De koude douche leidt bij sommigen tot een heftige emotionele reflex, die men via internet bovendien makkelijk kan ventileren, en waarvan men later misschien wel spijt krijgt, zoals wel meer internethooligans spijt krijgen (16). Opnieuw moet ik uitkijken dat ik het probleem niet teveel verklein, andersom mag men ook niet al te gemakkelijk generaliseren.
Synthese: de leus "Zwarte Piet is racisme" werkt polarisatie in de hand. Bij bepaalde mensen werkt de leus als een rode lap op een stier. Die mensen laten zich kennen. Hetzelfde geldt voor de mensen die de leus bezigen.
"Zwarte Piet is historisch gezien geen racistisch figuur"
Enerzijds: analyses inzake de historische wortels van Zwarte Piet nuanceren zijn racistisch voorkomen, of zijn racistisch gehalte, totdat al het racisme in Zwarte Piet is opgelost, of weggepoetst (2+17+18).
Anderzijds: Sinterklaas is geen feest van of voor wetenschappers of historici en de bovengenoemde historische analyses zijn grotendeels rationalisatie achteraf. Verder doet de geschiedenis van Zwarte Piet niet veel af aan zijn huidige voorkomen, of aan de actuele perceptie van Zwarte Piet.
Synthese: de historische analyse toont vooral dat Zwarte Piet door de jaren heen is veranderd, sterker, het hele Sinterklaasfeest is door de jaren heen veranderd. Hetzelfde geldt voor de samenstelling van het Nederlandse publiek (of "de gemiddelde Nederlander") en dus voor de (doorsnee) perceptie van Zwarte Piet.
"Zwarte Piet is traditie"
Enerzijds geldt: witte, autochtone, Nederlandse mensen, en dan vooral die in de sociaaleconomische midden- en bovenklasse, delen in Nederland de lakens uit en maken een bovengemiddeld grote kans op een gezond, welvarend en comfortabel leven. Het maakt gewoon uit waar je ter wereld komt en wie je ouders zijn (7). Voorts leid ik uit de autochtone discours geen positief beeld van de allochtone dan wel zwarte of donkere medemensen af (8) en is er ook sprake van reële discriminatie, zo heeft Mark meer kans op een baan dan Mohammed (9). Er is dus sprake van ongelijkheid en discriminatie en racisme speelt daarin een rol. En Zwarte Piet kan worden gezien als een uiting (en symbool) van institutioneel racisme, maar nog niet eens zozeer omdat Zwarte Piet een racistisch stereotype zou zijn, maar vooral vanwege het feit dat veel witte mensen de discussie afdoen met "doe normaal" (10) of "prietpraat" (11) en dus denken te kunnen bepalen wat wel en wat niet belangrijk is, of denken dat ze afwijkende meningen kunnen onderdrukken.
Anderzijds geldt: uit de autochtone discours kan men ook een minachting en discriminatie van vrouwen, ouderen, werklozen, daklozen, verslaafden, de jeugd, laagopgeleiden, gelovigen, Limburgers, homo's, zwaarlijvigen, korte mensen, zieken, manken, blinden, doven en geestelijk gehandicapten afleiden, en dan ben ik helaas nog lang niet volledig. Sterker, uit elk discours kan men minachting en discriminatie van één of andere groep afleiden. Die andere vormen van discriminatie zijn ook reëel: zo krijgen lange mensen meer betaald dan korte mensen (12), krijgen mannen meer betaald dan vrouwen (13) en komen oudere werknemers moeilijk aan een nieuwe baan. De discussie over (institutioneel) racisme is daarmee de verenging of versmalling van de discussie over (allerlei vormen van) discriminatie, en het (natuurlijke?) hokjesdenken. Aan ongelijkheid liggen verder nog andere factoren dan (discriminatie op basis van) groepskenmerken ten grondslag (14), waaronder iemands fysieke voorkomen, intelligentie, taalvaardigheid, gedrag, houding, doorzettingsvermogen, kapitaal en contacten. Verder, als een discours woorden zoals "de dominante elite" en "white supremacy" bevat, meet men zich een slachtofferrol aan en hanteert men bovendien hetzelfde soort discours als dat van andere 'wereldverbeteraars', complotdenkers en machtswellustelingen, en werpt men juist de verdenking op zichzelf (15). Ik moet nu wel uitkijken dat ik het probleem niet teveel verklein, maar ook moest ik afrekenen met een te grove abstractie van een meervoudig probleem.
Synthese: nadat Zwarte Piet is uitgebannen, zullen de kaarten wat betreft racisme, discriminatie en ongelijkheid niet wezenlijk anders geschud zijn. Zwarte Piet is een politiek symbool geworden, de speelbal in een machtsstrijd.
"De reacties op de discussie zijn een reflectie van institutioneel racisme"
Enerzijds: de discussie over Zwarte Piet maakt heftige reacties bij mensen los, dat gaat zover als keiharde bedreigingen en racistische beledigingen. Mensen die beledigen en bedreigen zijn mijns inziens bij voorbaat uitgeluld. Voorts kunnen hun uitingen inderdaad worden gezien als uitingen van (latent) racisme.
Anderzijds: door Zwarte Piet gelijk te stellen aan racisme, is de discussie direct op scherp gezet. Het is voor velen een ijskoude douche, de veroordeling van henzelf en hun naasten, in veel gevallen of grotendeels onterecht (zie het eerste argument). Het anti-Piet kamp kan dus ook worden verweten dat ze oogkleppen op hebben, precies zoals ze andere mensen en vooral de pro-Pieten verwijten. De koude douche leidt bij sommigen tot een heftige emotionele reflex, die men via internet bovendien makkelijk kan ventileren, en waarvan men later misschien wel spijt krijgt, zoals wel meer internethooligans spijt krijgen (16). Opnieuw moet ik uitkijken dat ik het probleem niet teveel verklein, andersom mag men ook niet al te gemakkelijk generaliseren.
Synthese: de leus "Zwarte Piet is racisme" werkt polarisatie in de hand. Bij bepaalde mensen werkt de leus als een rode lap op een stier. Die mensen laten zich kennen. Hetzelfde geldt voor de mensen die de leus bezigen.
"Zwarte Piet is historisch gezien geen racistisch figuur"
Enerzijds: analyses inzake de historische wortels van Zwarte Piet nuanceren zijn racistisch voorkomen, of zijn racistisch gehalte, totdat al het racisme in Zwarte Piet is opgelost, of weggepoetst (2+17+18).
Anderzijds: Sinterklaas is geen feest van of voor wetenschappers of historici en de bovengenoemde historische analyses zijn grotendeels rationalisatie achteraf. Verder doet de geschiedenis van Zwarte Piet niet veel af aan zijn huidige voorkomen, of aan de actuele perceptie van Zwarte Piet.
Synthese: de historische analyse toont vooral dat Zwarte Piet door de jaren heen is veranderd, sterker, het hele Sinterklaasfeest is door de jaren heen veranderd. Hetzelfde geldt voor de samenstelling van het Nederlandse publiek (of "de gemiddelde Nederlander") en dus voor de (doorsnee) perceptie van Zwarte Piet.
"Zwarte Piet is traditie"
Enerzijds:
tradities komen en gaan of veranderen en tradities zijn ook niet zonder meer het behouden
waard. Dit geldt ook voor het Sinterklaasfeest inclusief Zwarte Piet, zie het voorgaande punt.
Anderzijds: tradities zijn gebruiken waaraan mensen identiteit ontlenen of op een andere manier waarde aan hechten. Je kunt tradities dus niet zomaar of zonder meer van mensen afpakken of hun tradities wegpoetsen. Dat geldt zeker voor het Sinterklaasfeest inclusief Zwarte Piet, omdat de huidige lichting Nederlanders die traditie nog persoonlijk heeft meegemaakt. Je krijgt mensen dan zelfs zo gek dat ze een snelweg blokkeren (19).
Synthese: veel tradities veranderen, zo ook het Sinterklaasfeest inclusief Zwarte Piet, maar de verandering van tradities vraagt tijd, dat leg je niet van de ene op de andere dag aan mensen op.
"Sinterklaas is een kinderfeest"
Enerzijds: kinderen mogen kind zijn en dus kun je ze beter niet vermoeien met politiek. En wie een kinderfeest verstoort met een (politieke) demonstratie, drukt de feestvreugde van velen. Waarschijnlijk beleven de demonstranten wel dolle pret, want demonstreren doet men ook, of vooral, voor de verheffing van zichzelf en zijn of haar medestanders.
Anderzijds: wie denkt dat het voor kinderen uitmaakt welke kleur Piet heeft, is vergeten dat hij of zij vroeger niet zag dat de Sint toch vaak pover voor de dag kwam en dat sommige Pieten afgetrapte Nikes droegen, half-half geschminkt waren of zelfs borsten hadden. De waarneming van kinderen wordt gedomineerd door hun verbeelding en je kunt ze bijna alles wijsmaken.
Anderzijds: tradities zijn gebruiken waaraan mensen identiteit ontlenen of op een andere manier waarde aan hechten. Je kunt tradities dus niet zomaar of zonder meer van mensen afpakken of hun tradities wegpoetsen. Dat geldt zeker voor het Sinterklaasfeest inclusief Zwarte Piet, omdat de huidige lichting Nederlanders die traditie nog persoonlijk heeft meegemaakt. Je krijgt mensen dan zelfs zo gek dat ze een snelweg blokkeren (19).
Synthese: veel tradities veranderen, zo ook het Sinterklaasfeest inclusief Zwarte Piet, maar de verandering van tradities vraagt tijd, dat leg je niet van de ene op de andere dag aan mensen op.
"Sinterklaas is een kinderfeest"
Enerzijds: kinderen mogen kind zijn en dus kun je ze beter niet vermoeien met politiek. En wie een kinderfeest verstoort met een (politieke) demonstratie, drukt de feestvreugde van velen. Waarschijnlijk beleven de demonstranten wel dolle pret, want demonstreren doet men ook, of vooral, voor de verheffing van zichzelf en zijn of haar medestanders.
Anderzijds: wie denkt dat het voor kinderen uitmaakt welke kleur Piet heeft, is vergeten dat hij of zij vroeger niet zag dat de Sint toch vaak pover voor de dag kwam en dat sommige Pieten afgetrapte Nikes droegen, half-half geschminkt waren of zelfs borsten hadden. De waarneming van kinderen wordt gedomineerd door hun verbeelding en je kunt ze bijna alles wijsmaken.
Synthese: hoewel de volwassenen een feest voor kinderen organiseren, hechten ze zelf nog het grootste belang aan de vorm en inhoud van het Sinterklaasfeest, en daarmee ook aan de kleur van Piet.
"We moeten onze oren niet laten hangen naar een schreeuwerige minderheid"
Enerzijds: het schijnt dat de meerderheid van de Nederlanders Zwarte Piet nog steeds wil behouden (20).
Anderzijds: het schijnt dat alleen een deel van de Nederlanders en misschien ook wat Vlamingen Zwarte Piet willen behouden, en dat we, als het over Zwarte Piet gaat, buiten onze landsgrenzen met de nek worden aangekeken. Bovendien staan steeds meer mensen binnen Nederland open voor verandering.
Synthese: de meerderheid van de Nederlanders wil of wilde vooral niet over (de verandering van) Zwarte Piet nadenken of daarover spreken. Men is de discussie eerder moe of zat dan dat de discussie in het voordeel van een bepaalde partij is of wordt beslecht (20).
"Er is een kloof tussen de Randstad en de provincie"
Enerzijds: de anti-Pieten in de bussen naar Dokkum kwamen uit de Randstad en de andere anti-Pieten op TV schijnen vooral in de Randstad te wonen.
Anderzijds: er is vooral een kloof tussen hoogopgeleide mensen, en dan vooral hoogopgeleide en rijke mensen, aan de ene kant, en lager opgeleide mensen, en dan vooral laagopgeleide en arme mensen, aan de andere kant (21). En het eerstgenoemde kamp doet zich voor als intelligent, tolerant en kosmopolitisch en schildert het andere kamp af als dom, bekrompen en nationalistisch. Andersom wordt het eerstgenoemde kamp afgeschilderd als idealisten, betweters en drammers en doet het tweede kamp zich voor als nuchter en als de vertegenwoordiging van het gezonde verstand.
Synthese: het hele argument is niet meer dan de verheffing van een kenmerk van een groep (zoals woonplaats of opleidingsniveau) tot het wezen van een groep en/of een individu en dat is precies het (natuurlijke?) mechanisme dat vooroordelen en discriminatie in de hand werkt, ongeacht welk groepskenmerk, zoals afkomst, huidskleur, geslacht, leeftijd of opleiding. We zijn met dit argument dus weer terug bij af. In de kern botsen er verschillende wereldbeelden, die elk mens kan bezitten, lid van willekeurig elke groep.
"Het is een non-discussie"
Enerzijds: het is inderdaad een hoop politiek en symbolisch gespin en weinig inhoudelijke wol, dat leid ik af uit al het voorgaande.
Anderzijds: het knettert en het schuurt, op TV en op straat, en we kunnen daarom niet zonder meer aan de discussie voorbijgaan.
Synthese: er is een beerput opengetrokken, maar dan niet één vol racisme, maar één vol dogmatisme. Want alle besproken argumenten falen en toch domineren die argumenten de reeds jarenlange en voortdurende discussie, of men houdt aan die argumenten vast. Reeds de duur van de discussie geeft een kijkje in haar ware aard; van een inhoudelijke discussie over ongelijkheid, discriminatie en racisme is geen sprake. Sterker, de discussie over Zwarte Piet vervormt of verstoort die inhoudelijke discussie.
"Kom in verzet"
De discussie over Zwarte Piet is een politieke strijd oftewel een machtsstrijd, en niet of nauwelijks een proces van waarheidsvinding. De argumenten in die strijd zijn dogma's en dogma's zijn
de vehikels van macht, en dogma's kunnen ook alleen bestaan bij de gratie van macht. Ik herinner mensen hierbij enerzijds aan de historische uitspraak dat, als men een grote leugen maar blijft herhalen, mensen de leugen ook zullen gaan geloven. De discussie en de politieke strijd zijn anderzijds niet geheel inhoudsloos, ze zijn ook de gevolgen of uitingen van schuivende machtsverhoudingen in de maatschappij, oftewel een verander(en)d krachtenveld, of, positiever gesteld, ze zijn ook de gevolgen of uitingen van de (toegenomen) aandacht voor ongelijkheid, discriminatie en racisme en misschien zelfs de emancipatie van de zwarte of donkere mensen.
Niettemin geldt voor het anti-Piet kamp: zelfs een overwinning betekent niet dat u gelijk hebt, want een (dogmatische) machtsstrijd leidt nooit tot overeenstemming of wederzijds begrip, maar alleen tot een soort overgave en schijnbare vrede oftewel een staking van de strijd. En de mensen in het pro-Piet kamp kunnen zich troosten met het feit dat aan het anti-Piet kamp gezeur, betweterij en een soort slachtofferschap kleven. Anderzijds, ook het pro-Piet kamp heeft nooit gelijk en aan dat kamp kleven dan weer een soort conservatisme en bekrompenheid.
Niettemin geldt voor het anti-Piet kamp: zelfs een overwinning betekent niet dat u gelijk hebt, want een (dogmatische) machtsstrijd leidt nooit tot overeenstemming of wederzijds begrip, maar alleen tot een soort overgave en schijnbare vrede oftewel een staking van de strijd. En de mensen in het pro-Piet kamp kunnen zich troosten met het feit dat aan het anti-Piet kamp gezeur, betweterij en een soort slachtofferschap kleven. Anderzijds, ook het pro-Piet kamp heeft nooit gelijk en aan dat kamp kleven dan weer een soort conservatisme en bekrompenheid.
(1) https://www.youtube.com/watch?v=KjosGL5YwPw
(2)
https://www.geenstijl.nl/5139612/zwarte-piet-racistische-lange-arm-van-de-sultan/
(3) https://www.nu.nl/binnenland/
(4) http://stopblackface.com/
(5)
https://
(6)
https://publicstatementzp.
(7) https://www.cbs.nl/-/media/imported/.../49/2015-armoede-en-sociale-uitsluiting.pdf
(8) https://joop.bnnvara.nl/opinies/stop-met-het-kapen-van-martin-luther-king
(9) https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2010/Liever_Mark_dan_Mohammed
(10) https://www.telegraaf.nl/
(7) https://www.cbs.nl/-/media/imported/.../49/2015-armoede-en-sociale-uitsluiting.pdf
(8) https://joop.bnnvara.nl/opinies/stop-met-het-kapen-van-martin-luther-king
(9) https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2010/Liever_Mark_dan_Mohammed
(10) https://www.telegraaf.nl/
(11)
https://www.metronieuws.nl/
(12) https://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/26/lange-mensen-verdienen-meer-en-nu-lijkt-duidelijk-te-zijn-waarom-a1496364
(13) https://loonwijzer.nl/home/vrouwenloonwijzer/beloningsverschillen-m-v/beloningsverschillen-m-v#waarom-verdienen-vrouwen-gemiddeld-minder-dan-mannen
(14) https://www.cbs.nl/-/media/imported/documents/2005/06/2005-k1-v4-p039-art.pdf
(15) https://intellectuelevrijplaats.blogspot.nl/2017/08/er-ist-wieder-da-of-de-film-de.html
(13) https://loonwijzer.nl/home/vrouwenloonwijzer/beloningsverschillen-m-v/beloningsverschillen-m-v#waarom-verdienen-vrouwen-gemiddeld-minder-dan-mannen
(14) https://www.cbs.nl/-/media/imported/documents/2005/06/2005-k1-v4-p039-art.pdf
(15) https://intellectuelevrijplaats.blogspot.nl/2017/08/er-ist-wieder-da-of-de-film-de.html
(16) https://www.lindanieuws.nl/
(17) https://www.wildgeraasdefilm.
(18) https://www.annistonstar.com/
(19) https://www.nrc.nl/nieuws/
(20) https://www.nrc.nl/nieuws/
(21) https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2015/02/25/nederland-2035-trends-en-uitdagingen(22) Stephen Fry: “Life is complicated and nobody wants to believe it. I suppose you might call it the infantilism of society. There is deep infantilism in the culture, in terms of the way they think, they can’t bear complexity. That you have to think, there are gradations, nobody wants that, they want to be told and to say: ‘This is good, this is bad’.”
(23) "zwartepieten" is een werkwoord en het betekent zoiets als "voortdurend elkaar de schuld proberen te geven".
