De film: Hitler belandt in 2014, maar hij denkt dat het 1945 is, hij gaat weer op tournee, en de Duitsers sluiten hem opnieuw in hun harten. De methode: pseudo-documentaire, met beelden van 'echte' Duitsers die de nep-Hitler enthousiast begroeten en hun ziel bij hem uitstorten. De boodschap van de film: Hitler leeft in alle mensen, of de mensen zijn nu weer even ontvankelijk voor populistische politici zoals Hitler, mede door de afstompende entertainmentcultuur, en we weten allemaal wat voor ellende Hitler teweeg heeft gebracht. De filmmaker heeft dus duidelijk inspiratie geput uit het werk van Horkheimer en Adorno (1). De grap van de film: Hitler stemt op de groenen, want Umweltschutz ist Heimatschutz. De kritiek op de film (van anderen dan ik): het is bedrog, of tenminste overdreven, en een massamoordenaar mag niet worden voorgesteld als een soort grappige, vriendelijke, beetje boze oom. Mijn standpunt: het is allemaal (on)waar.
De verwarring: het historisch besef is alom tanende en de rouw en de angst van tijdens en kort na de oorlog slijten en Hitler is nu een typetje geworden, en dat kun je anders willen, maar zo is het, en zo vergaat het haast alle historische figuren. En Hitler was een populist zoals tegenwoordige populisten, maar Hitler onderscheidt zich door zijn misdaden, en een stem op Hitler in de jaren '30 mag men niet zonder meer gelijk stellen aan (steun voor) Hitlers misdaden in de jaren nadien. En een stem op bijvoorbeeld de PVV - Wilders kwam voor in de aftiteling van de film - is ook geen misdaad. En als men dan over Hitler en de nazi's begint, moet men consequent zijn en ook de verplichte Wilhelmusles en de verplichte maatschappelijke stage (2) gelijk stellen aan nazipraktijken. Men verwart voorts een fictieve Joodse samenzwering met reële haatzaaiers, messentrekkers, bommendragers en kamikazepiloten. Maar wie de Islam en alle moslims gelijk stelt aan de terreur, gaat weer te kort door de bocht. Wie dan echter zegt dat de Islam niets met de terreur te maken heeft, steekt zijn of haar kop in het zand en zegt dat de meeste moslims dat ook doen. Godsdienstvrijheid verwart men vervolgens weer met het verdedigen en vergoelijken van een godsdienst. De anti-religieuzen op hun beurt verwarren weer een leer met geloof. Toch hebben de anti-religieuzen met hun gedram een punt, want elk bepaald geloof gaat vergezeld van een leer en elke leer komt met defecten of negatieve gevolgen. Dan worden verdraagzaamheid of tolerantie weer verward met "alles is toegestaan". En de multiculturele samenleving wordt verward met een samenleving waarin culturele verschillen er niet toe (mogen) doen. De vrijheid van meningsuiting wordt dan weer verward met regelrecht vijandige uitingen. Maar wie zich aangevallen voelt zonder aangevallen te worden en alleen beledigd wordt, heeft vooral zelf een probleem. En wie spreekt over een partijkartel of andere samenzweringen, miskent de macht en de invloed van allen en overschat de macht en invloed van enkelen. Sterker, wie overal samenzweringen ziet, leeft juist in een sprookjeswereld, die hij als een soort superheld zélf naar zijn hand denkt te kunnen zetten. En de stem op zo'n achterdochtige populist, of tegen het systeem en het establishment, is ook het wegkijken van je eigen falen. En de populisten zijn geen spreekbuis van het volk, maar ze bespelen het volk. En het volk laat zich bespelen. De gevestigde of succesvolle mensen echter, hebben dan weer makkelijk praten, en hebben alleen meer geluk dan anderen. En wie het actuele geweld typeert als "waar twee vechten, hebben er twee schuld", of zelfs WOII als zodanig durft te typeren, haalt de algemene, morele verantwoordelijkheid en de directe verantwoordelijkheid door elkaar (3). Maar wie omstreden standbeelden wil verwijderen, geeft óók blijk van een eendimensionale kijk op de geschiedenis. En wie meent tijdens een demonstratie vuurwapens te moeten dragen omwille van zelfverdediging, zoekt juist de ellende op. De racisten verwarren superioriteit met huidskleur en reeds het racistisch standpunt toont juist de (intellectuele) inferioriteit van de racisten. De zogenaamde anti-racisten en anti-fascisten vertonen echter zelf hatelijke en fascistische trekjes. Wie dan echter beide vormen van haat aan elkaar gelijk stelt, verwart weer een achterlijk gedachtegoed met de reactie op dat gedachtegoed. Maar een reactionair gedachtegoed, als reactie op een achterlijk gedachtegoed, is evengoed een achterlijk gedachtegoed. En het spreken over witte privileges en elke witte mens in verband brengen met slavernij doet ook weinig onder voor haatzaaien. Ik en de andere witte mensen moeten niettemin onze mazzel niet vergeten. Enz., enz., enz.
De oplossing: men haalt van alles en nog wat door elkaar. En in de brei die de geschiedenis is, is dit de rode draad: iedereen strooit elkaar zand in de ogen, links, rechts, overal. En juist dat is voor mij de belangrijkste reden om te denken dat het toch nog eens goed mis kan gaan. Maar het gaat juist pas mis op het moment dat iets of iemand kritieke macht krijgt en de verwarring de kop indrukt en een specifiek idee of wil tot wet en werkelijkheid verheft. De geschiedenis laat dat zien, van Napoleon tot Hitler tot de moderne keizers in Turkije, Rusland en Amerika. De verwarring is dus, ondanks alle onrust, juist een soort rommelige balans. Aldus stem ik om toerbeurt, eerst op die en dan op die, nadat ik eerst de idiote extremen heb weggestreept, en nadat ik ook elke partij die religie mengt met politiek, heb weggestreept. En iedereen die oproept om maar helemaal niet te stemmen, iedereen die anarchie predikt, iedereen die geen bestuurders wil, vergeet dat er vanaf het allereerste begin al macht en hiërarchie was, dat er zelfs bij de apen macht en hiërarchie is, en vergeet ook dat de meesten in de beestachtige en antieke samenlevingen juist (veel) minder vrijheid hadden dan nu. Onze democratie, specifiek het meerpartijenstelsel, is dus ondanks alle verwarring niet failliet, maar een overlevingsstrategie, de verdeling en verdunning van de macht, en de weg naar meer vrijheid voor de meesten. Maar de democratie staat niet gelijk aan het volk aan de macht, dat is juist een terecht angstbeeld, de democratie is de dwangbuis die alle machtswellustelingen en blinde idealisten in het gareel houdt. Stemmen is zo dus geen recht, maar een plicht, naar jezelf en naar anderen. En wie dan bijdehand is en zegt dat Hitler democratisch was gekozen, vergeet voor het gemak wel even dat Hitler bij vrije verkiezingen nooit een absolute meerderheid verkreeg, en dat hij juist op ondemocratische wijze de macht naar zich toe trok. Een goed werkende democratie neutraliseert juist alle macht. Maar als een politicus zegt dat hij of zij voor de democratie is, dan is dat nietig, of bedrog, want het moet betekenen dat hij of zij zijn of haar eigen idee, wil en macht ondergeschikt maakt aan de democratie. Maar als iedereen volgens deze lijn dacht, dacht ik, dan wordt misschien elke overtuiging uit alle politiek en elke maatschappelijke discussie gezogen en verwordt alle politiek tot een poppenkast en elke maatschappelijke discussie tot een toneelstuk, en is de democratie dan toch failliet. Anderzijds is dat niet meer dan het faillissement van de inhoud, en als alleen de vorm nog telt en alleen de vorm nog moet worden bewaakt, is zo'n faillissement misschien juist een verlossing en openbaart zich nu de ware derde weg, waarbij niet alleen links en rechts maar ook het midden en dus elke politiek wordt versmaad. En in de rangorde der waarden (4) neemt nu dus ook democratie een belangrijke plaats in, als verdeelsleutel van de macht, waarmee de macht van enkelen wordt verkleind en de vrijheid van velen wordt vergroot. En, in het verlengde daarvan, schijnt links mij niet meer dan de verheffing van de macht van het collectief boven de vrijheid van het individu, en rechts niet meer dan de verheffing van de vrijheid van het individu boven de macht van het collectief (hoewel alle facties dit lijken te zijn vergeten), maar het één kan niet zonder het ander. En al doende blijkt dat, als je doordringt tot de kern van alles, als je alles afpelt, alles simpel is. En vorm (5) gaat dus weer boven inhoud, maar daar tegenover staat dat er geen vorm bestaat zonder inhoud.
Aanvulling op 29-08-2017: vergroting van de macht van het collectief betekent dat het collectief in sterkere mate het denken en handelen van individuen dicteert. Echter, een sterk collectief, of een goed georganiseerd collectief, vergroot ook de mogelijkheden van individuen en dus hun vrijheid. Men kan het collectief dus beschouwen als onderdrukker en als hefboom tegelijk.
Aanvulling op 03-09-2017: ik ging voorbij aan de vraag "wat is politiek?". Politiek is, in de kern van de zaak, een machtsstrijd. Democratie kan die strijd juist verstoren of zelfs ten kwade doen keren doordat één factie alle macht verkrijgt. Democratie is daarmee niet meer de dwangbuis die alle machtswellustelingen en blinde idealisten in het gareel houdt, sterker, democratie biedt dergelijke types juist een podium, en die dwangbuis is nu de rechtsstaat, waarin het individu wordt beschermd tegen met name de staat. In de rangorde der waarden is de rechtsstaat verheven boven de democratie.
